وجه تسمیه دهاقان

درباره ریشه واژه دهاقان اتفاق نظر وجود ندارد ولی آنچه در بین بعضي مردم مطرح است متکي بر ذوق و برداشت شخصي است. وجوه تسميه اي که براي دهاقان ذکر شده، بسيار است كه براساس پيشينه شهر و شواهد موجود دو نظر مستند و پسنديده تر به نظر مي رسد:

۱- دهاقان از واژه دهقانان (جمع دهقان) که به معنای ده نشین، در مورد هر ایراني اعم از شهري و روستايي و مالک به کار مي رفته گرفته شده است. در فرهنگ آبادي ها و مكانهاي مذهبي كشور نيز در مورد دهاقان واژه دهقان به كار رفته است.

۲-دهاقان معرب «دهاگان» است. دهاگان از دهگان به معنی محاسب و دهدار مشتق شده است. بر واژه دهگان الف تحسین افزوده شده و به دهاگان بدل گردیده که معرب آن دهاقان است.

موقعیت جغرافیایي و آب و هوايي دهاقان

دهاقان مرکز شهرستان دهاقان و در فاصله ۹۶ کیلومتری جنوب غربی شهر اصفهان در مرکز فلات ايران و در دامنه شرقي كوه‌هاي زاگرس واقع شده‌است. اين شهرستان از شرق به شهرستان شهرضا، از غرب به شهرستان بروجن از توابع استان چهارمحال بختياري، از شمال به شهرستان مباركه و از جنوب به شهرستان سميرم محدود مي‌شود و در ميانه راه شوسه بروجن – شهرضا واقع شده‌است. موقعيت جغرافيايي ۵۱ درجه و ۳۹ دقيقه طول جغرافيايي و ۳۱ درجه و ۵۶ عرض جغرافيايي مي‌باشد. ارتفاع از سطح دريا ۲۰۵۰ متر مي‌باشد و داراي سه دهستان به نامهاي قمبوان، موسي آباد و همگين است و در حدود ۱۳روستا دارد. اين شهر با جمعيت۱۷۰۰۰ نفر (برآورد ۱۳۹۰) مركز شهرستان دهاقان است. از لحاظ طبيعي آب و هواي بخش دهاقان به دو منطقه تقسيم مي شود: الف) منطقه شمال و شرق كه ناحيه اي است نيمه خشك، ميزان بارندگي نسبت به قسمت جنوبي و غربي كمتر و داراي دشتي نسبتاً وسيع و مناسب براي فعاليت هاي كشاورزي و دامپروري است. ب) منطقه جنوب و مغرب، ناحيه اي است كوهستاني با تپه ها و كوههاي مرتفع كه ميزان بارندگي و رطوبت آن ، نسبت به منطقه شمال و شرق بيشتر است. اين شهرستان داراي آب هواي سرد و كوهستاني با زمستانهايي نسبتا سرد و تابستانهايي نسبتا معتدل مي‌باشد.

نژاد و زبان

مردم این منطقه فارسی زبان می‌باشند. دهاقان از دير باز بعنوان ييلاق گاهي براي عشاير ايل قشقايي به شمار مي‌رفته اما در چند دهه گذشته شمار زيادي از عشاير قشقايي در اين منطقه ساکن شده‌اند. زبان مردم فارسي داراي لهجه‌اي نزديک به لهجه بروجني و متمايل به لهجه اصفهاني است. دين و مذهب تعزيه خواني.مولودي خواني.سرودن شعرو…تشکيل جلسات متعدد شعر خواني (شاهنامه خواني، مثنوي خواني،نظامي خواني و حافظ و سعدي خواني)

ازدواج

ازدواج در شهرستان با خواستگاری شروع می شود پس از خواستگاری قرار عقد و عروسي گذاشته مي شود. برنامه عروسي و جشن نيز مانند ساير نقاط ايران است. يک شب قبل از عروسي مراسم حنابندان در منزل عروس برپا ميگردد و سپس صبح روز بعد داماد به حمام رفته و شب عروسي از مهمانان با صرف شام و شيريني پذيرايي مي گردد. بعد از صرف شام چند نفر از بزرگان فاميل داماد سند ازدواج (قباله) را به يک جعبه شيريني و مبلغي پول (حدود ۱۰۰۰۰تومان) به منزل پدر عروس مي برند و از خانواده عروس اجازه بردن عروس را مي گيرند. و بدين ترتيب عروس با خداحافظي از پدر و مادر به خانه بخت مي رود. فرداي عروسي نيز مراسم پاتختي (بندرتخت) برگزار مي گردد. که فاميل عروس عمدتا وسايل خانه و فاميل داماد عمدتا پول نقد بعنوان هديه به عروس و داماد مي دهند. مراسم پاتختي بصورت زنانه و در منزلي كه داماد سكني گزيده است برگزار مي شود و هدايا توسط خانمها شاباش مي گردد. البته عروسي در ايل قشقايي بصورتي ديگر برگزار مي گردد.

عزا

مراسم عزاداری در این شهرستان هم مانند اکثر شهرستانها پس از تأیيد فوت فرد، عزاداران پيراهن مشکي به تن مي کنند كه اكثر از فاميلها و آشنايان نزديك مي باشند. اما فرزندان و اقوام نزديك به انداختن حوله سفيدرنگ به دور گردن نسبت نزديك خود با متوفي را اعلام مي كنند. پس از دفن ميت؛ عموما با تسليت گفتن و دلداري دادن به صاحب عزا و با دعاهايي مانند: بقاي شما باشد، خدا به شما عمر دهد و . . . گورستان را به ترك مي كنند. سپس دو نوبت مجلس ترحيم در يكي از مساجد برپا مي گردد. روز سوم همكاران و آشنايان، به منزل صاحبان عزا رفته و آنها را به محل كارشان مي برند. مراسم هفته و چهلم و سالگرد نيز عصر از ساعت ۲ الي ۴ در مسجد قبرستاني كه متوفي دفن شده است برگزار مي گردد.

پوشش و لباس

مردان از قدیم الایام از پیراهن و تنبان (نوعي شلوار) و گيوه براي پاي پوش استفاده مي‌کردند. کلاه نمدي نيز يکي ديگر از پوششهايي كه در اين منطقه استفاده مي‌شده‌است اما امروزه با روند شهرنشيني و سرازير شدن انواع مد لباس به بازار ديگر از آن لباسهاي سنتي جز در نزد افراد سالخورده خبري نيست. لباسهاي بافتني گرمكن و شال و كلاه نيز از لباسهاي مرسوم اين شهرستان مي‌باشد. مردان شال را به كمر و ساق پاي خود مي‌بستند تا در برابر سرمااز خود حفاظت كنند. چادر و روسري پوششي است كه هنوز زنان به وفور از آن استفاده مي‌كنند.

صنایع دستی

از جمله صنایع دستی این شهرستان قالي بافي است. قاليهاي دست باف در طرح‌ها و رنگ‌هاي مختلف نوازش گر چشمان خريداراني ايست که همه روزه براي خريد اين بافته‌هاي نفيس به اين شهرستان مراجعه مي‌کنند. کرباس بافي از صنايع معروف دهاقان بوده است كه در طرح و رنگهاي مختلف تهيه ميشده بطوري كه در اغلب خانه ها گارگاه كرباس بافي داير بوده است. رويه چيني گيوه نيز بطور گسترده اي رواج داشته كه از نظر ظرافت معروف بوده است .گيوه دهاقان به شهر هاي ديگر صادر ميشده.

کشاورزی و منایع طبیعي

از نظر خاکشناسی منطقه، شنی رسی و رسي شني مي باشد. اراضي زير کشت ساليانه و دائمي در اين شهرستان ۹۰۰۰ هکتار و اراضي بايش ۱۱۰۰ هكتار است. محصولات كشت شده در اين منطقه گندم، جو، حبوبات، انار، سيب، انگور و گردو مي باشد. معادن سنگ و شن اين شهرستان در حال بهره برداري است. پوشش گياهي منطقه از نوع كوهستاني مي باشد. در حال حاضر حدود ده هزار هكتار زمنيها كشاورزي شهرستان بوده و ۱۲۰ هكتار گلخانه سبزي و صيفي و گل شاخه بريده اين شهرستان را به يكي از قطبهاي گلخانه اي كشاور تبديل كرده است. منطقه كشاورزي دهاقان شامل مزرعه برآفتاب (در گويش محلي «براُفتو») و مزرعه حيدرآباد (در گويش محلي «حَيدرباي»)لورك(قلعه نوي) كوشك مي‌باشد. تاكستان‌هاي انگور، باغ‌هاي گردو وبادام، زردآلو، سيب ،گلابي ،به مهم ترين بخش اين منطقه كشاورزي را به خود اختصاص داده‌است. خيار،گوجه فرنگي،فلفل دلمه اي گل رز و گل سرخ دهاقان كه محصول گلخانه‌هاي دهاقان مي‌باشد از شهرت خاصي برخوردار است. از ديگر محصولات كشاورزي شامل گندم، جو و لوبيا(چيتي وسفيد) نخود عدس و ماش مي‌باشد.

غذاهای سنتی

آب گوشت، گٌندی، کوفته، پلو گندمی، مغولی، ته کوماجداني، آش سبزي، ،آش ماست ،آش کشك،اوماج،كاچي،حليم،شير برنج، سمنو، نوعي حلوا، كله جوش، شله قلمكار،چرب و شيرين كه هر يك از اين غذاها بطرق مختلف تهيه ميشده(مثلا آبگوشت بنا به فصل با غوره يا چاقاله زردآلو و . . .)تهيه ميشده .

 پیشینه تاریخي

از نظر تاریخی قدمت دهاقان به دوران قبل از اسلام بر می‌گردد.

حکیمان و فیلسوفان

جهانگیر خان قشقایی: فيلسوف، عارف و مجتهد. ميرزا مهدي خان استرآبادي منشي مخصوص نادر شاه(مدفن:محله عطاآباد) مهمترين شعراي دهاقان عبارتند از حاج ملارحيم متخلص به منظور، حاج غلامحسين دهاقاني متخلص به محزون، علي اصغر وصال متخلص به مهجور، عطاء وصال، ميرزامحمدهاشم متخلص به سياره، حسينقلي خان خطايي، سيدابراهيم موسوي، ميرزاعبدالرحيم دهاقاني، محمد جهانگيري متخلص به فدايي، محمدمهدي سعيدي متخلص به محرم، علي قرباني متخلص به هستي صاحب بن عباد از حکماء

شهدا

شهرستان دهاقان ۲۷۰ شهید در دوران انقلاب و دفاع مقدس تقدیم کرده است. شهید حجه الاسلام و المسلمين محمد تقي بشارت (نماينده مردم دهاقان در مجلس شوراي اسلامي)- سردار شهيد جلال(جمال)محمّدي-شهيد عزيزالله محمدي- شهيدحسين رفيعي

نخبگان

خوشنویسان معروف دهاقان: میرزا عبدالرحیم خوشنويس (اديب) ملامحمدمهدي قمبواني دهاقاني، محمد زماني، ابوالقاسم صمصامي، حسينقلي منصوريان بزرگان فقاهت و سياست و علماي مذهبي: ملامحمدعلي دهاقاني، آيت الله حاج شيخ ابوالقاسم دهقاني مشهور به صدرالعلماء، آيت الله حاج شيخ علي محمد دهاقاني(نورشرق)، آيت الله شيخ نورالله دهاقاني، حاج سيدجعفر طباطبائي عقدايي، حاج ملامحمدعلي دهاقاني، حجت الاسلام ميرزامحمدحسين خان جعفري معروف به اديب، ملاشکرالله رضواني، حاج ملاحسين امين جعفري، حاج حسن اديب، آيت الله شيخ محمدحسين خرد (اسماعيليان)، آيت الله ملامحمد فقيه دهاقاني، آيت الله حاج شيخ محمدباقر شريعتي، ايت الله حاج سيداسماعيل موسوي هاشمي مي‌باشند. صالح بن عبدالله انصاري معروف به ملاصالح ملا اسماعيل انصاري صاحب مکتب خانه عطاآباد و متولي بقعه باباشيخ حسين جلال حجازي دهاقاني پدر علم ريخته گري ايران صغرايي دبير و وزير سلجوقي دکتر عبدالمحمود رضواني دهاقاني(دكتراي زبان خارجه و موسس آموزشگاه ترجمه همزمان) دكتر عبدالمعبود انصاري(جامع شناس ) دكتر سهراب خواجوي(پزشك ورئيس بيمارستان) دكتر ميثاقي(پزشك باز نشسته ارتش)

مراکز علمی و فرهگی

دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان دانشگاه پیام نور دهاقان

آثار باستانی

آثار و بقایای تاریخي موجود در شهر نيازمند بررسي وکاوش هستند. بقعه باباشيخ حسين، باباشاه حسين انصاري و خواهرش بي بي خاتون فرزندان جابربن عبداله انصاري، صحابي مشهور پيامير اسلاممي‌باشند که در اين محل دفن شده‌اند . آسياب محمد رحيم بيک از معدود آسياب‌هاي آبي اســت كه هنوز سالم و پا برجاست اگرچه زياد مورد استفاده قرار نمي‌گيرد اين آسياب آبي در ضلع شمالي شهرستان دهاقان و كنار رودخانه فصل اين شهرستان قرار گرفته و به كمك آب قنات‌هاي «جيمجه» و«نويي» به گردش درمي آيد قدمت آسياب آبي دهاقان يا آسياب برآفتاب به حدود ۲۰۰ سال قبل بر مي‌گردد. مسجد جامع دهاقان (مسجد حاج ميرزابابا):اين بنا از بناهاي اوايل دوره قاجاريه ساختمان آن داراي يك هشتي در مسير ورودي يك حياط كوچك و شبستاني (ستوندار) است كه پوشش آن را به شيوه چهارضربي اجرا كرده‌اند شبستان با آجرهايي با ابعاد ۵*۲۰*۲۰ سانتيمتر در راستاي محور قبله با سه رديف ستون، سه تايي از جنس آجر برپا شده‌است . محراب مسجد داراي تزئينات مقدس و گچبري‌هايي با نقوش اسلامي است . در پشت بام اين بنا يك ساعت آفتابي واقع است كه كاربرد آن تشخيص ظهر و زمان اذان نمازهاي ظهر و عصر بود مسجد مير: براساس مطالعات ميراث فرهنگي استان اصفهان قدمت آن به اواخر دوره سلجوقي و اوايل دوره ايلخاني مي‌رسد . اين مسجد در وسط بازار و در شمال مسجد جامع واقع است .اين مسجد در حال خراب شدن است رطوبت ناشي از برف و باران عامل مهم تخريب بناست مقبره سلطان محمد :اين مقبره كه بنايي است نوساز و از يك فضاي مسقف ساده تشكيل شده‌است حاوي يك سنگ قبر كامل و بخش كوچكي از يك سنگ قبر است . قدمت اين مقبره به سال ۷۵۵ هـ . ق بر مي‌گردد . اين مقبره در كنار بازار واقع است و نشان از قدمت اين قسمت شهر دارد . مساحت كل بنا ۱۰۴ متر مربع است كه ۴۰ متر مربع آن حياط تشكيل مي‌دهد . خانه حسينقلي خان خطايي :اين خانه در محله قلعه واقع است . حسينقلي خان خطايي حكمران يك صد سال پيش دهاقان بود اين خانه با مصالحي چون خشت به عنوان مصالح اصلي و ساختاري و آجر به عنوان مصالح فرعي برپا شده‌است بنا بر اظهار نظر مسئولين ميراث فرهنگي دهاقان يك سايت مربوط به دوره هخامنشي در حال كاوش وجود دارد ولي به جهت مسايل حفاظتي جايگاه آن تا اتمام كاوش اعلام نخواهد شد.

جاذبه های گردشگری

فصل زمستان منطقه گردشگری آستانه/از چشم اندازهای این منطقه لاله هاي واژگون در فصل بهار است بقعه بابا شاه حسين انصاري و بي بي خانون، چشمه زينعلي، چشمه سروردي، چشمه قنات نووي، ارتفاعات جنوبي دهستان گلشن، چشمه‌هاي سُورمَنده و باغ سرخ، چشمه مُردَنگ، دره شاه (دره پيروزي)، مناظر طبيعي چشمه علي، مسجد مير، مسجد جامع دهاقان، خانه‌هاي تاريخي حسينقلي خان خطامي، پل تاريخي معروف به پل سطل يا پل آب بر، سد تاريخي همگين، آسياب آبي مسجد رحيم بيگ، مسجد پوده و منطقه آستانه. همچنين يکي از ديدني‌هاي اين شهر بازار مسقف قديمي آن است که در گذشته نه جندان دور از رونق و اعتبار زيادي برخوردار بوده‌است ولي باتوجه به گسترش شهر نشيني و استفاده از روش‌هاي جديد خريد و فروش از رونق آن کاسته شده‌است ولي همچنان زيبايي‌هاي خاص خود را دارد.

وحوش و پرندگان

مساله ای که کم تر به آن پرداخته شده است و حتی مسئولان شهرستان دهاقان کم تر به آن پرداخته اند، موضوع حیات وحش منطقه ي دهاقان است . حيات وحشي كه به دليل عشايري بودن برخي از مناطق شهرستان دچار صدمه هاي جبران ناپذيري گشته است . تا به امروز هيچ گونه جستجو و تحقيقاتي براي مشخص نمودن گونه هاي حيات وحش منطقه صورت نگرفته است . در اين مجال قصد دارم گذري داشته باشم به حيات وحش غني شهرستان دهاقان . همان طور كه گفته شد اين منطقه از زيست بوم هاي نسبتا متفاوتي بهره مند است . از دشت هاي باز تا كوه هاي بلند و صخره اي . وجود نشانه هاي بازمانده از تاريخ، نشانگر اين است كه منطقه ي دهاقان از ديرباز مورد توجه شكارچيان بوده است كه همين مراكز شكار شاهانه و شكار بي حد و حصر عشاير منطقه باعث شده است حيات وحش شهرستان دهاقان ديگر رونق گذشته را نداشته باشد . بريدن درختان و درختچه ها و آلودگي هوا نيز به كم شدن حيوانات در اين ناحيه ي بكر كشور كمك كرده است . كتيبه اي كه در دره شاه دهاقان موجود بود، به اين نكته اشاره كرده بود كه اين منطقه شكارگاه شاهان صفوي بوده است و امروزه هم بخش اعظم حيات وحش دهاقان، به همين منطقه يعني كوهستان هاي جنوبي مربوط مي شود . در شمال شهرستان دهاقان بخش قمبوان قرار دارد . قمبوان به معناي شكارگاه است و اين منطقه هم در زماني شكارگاه شاهان بوده است . بيشتر رونق حيات وحش گذشته و حال حاضر شهرستان به ارتفاعات جنوبي محدود مي شود . البته بعضي از جانوران در تمامي نقاط شهرستان و حتي در اطراف شهر دهاقان پراكندگي دارند . افرادي كه در ۴۰ يا ۵۰ سال پيش در منطقه ي جنوبي رفت و آمد مي كرده اند، از وجود گله هاي آهو در دشت ها و كوهپايه هاي اين منطقه خبر مي دهند كه امروزه به دليل شكار بيش از حد عشاير براي استفاده از اجزاي بدن آهو حتي شاخ آهو كه در بافتن فرش و گليم استفاده مي شده است، ديگر آهويي در اين منطقه وجود ندارد . گزارش غيرمستندي از وجود آهو در مركز نظامي و قرارگاه غرب شهرستان در جاده ي شهرضا به دهاقان وجود دارد كه البته اين موضوع به اثبات نرسيده است . البته اين پادگان به دارا بودن خرگوش زياد معروف است و اين به دليل كوهستاني بودن اين پادگان است . مردمان دهاقان هنوز به خاطر دارند كه در حدود ۳۰ الي ۴۰ سال پيش در منطقه ي دره شاه و آستانه شكار پلنگ صورت مي گرفت و پس از كندن پوست پلنگ ها و پر كردن آنها با كاه، پوست با كاه پر شده را در نقاطي از شهر در بالاي يك بلندي مانند دروازه ها آويزان مي كردند . اما نكته ي جالب اين است كه با وجود لطمه هاي زيادي كه نبود فرهنگ حفاظت از محيط زيست در بين عشاير و روستاييان، به اين منطقه وارد آورده است، همچنان حيات وحش نسبتا غني در ناحيه حاكم است . هنوز هم گزارش و مشاهدات نشانگر اين است كه پلنگ در نواحي جنوبي شهرستان زندگي مي كند . اگرچه نوع كوه هاي جنوبي و وجود عشاير مسلح، اين نظر را با مشكل مواجه مي كند اما حضور پلنگ تا يك الي دو سال پيش در ارتفاعات شهرستان گزارش شده است . يكي از باغداران منطقه ي آستانه كه از اهالي محلي هم نيست، حدود ۲ سال پيش، نزديك غروب در كوهپايه هاي كوه شنلي پلنگ بزرگي را مشاهده مي كند كه يك هفته بعد پس از پرس و جو از عشاير منطقه درباره ي مشاهده ي خويش، درمي يابد كه عشاير پلنگ مذكور را با تفنگ به هلاكت رسانده اند . حتي اهالي دهستان هاي اطراف منطقه از وجود هميشگي پلنگ در اين ناحيه صحبت مي كنند و حتي عده اي از آنان در سال هاي گذشته با اين جانور رو به رو شده اند . درست است كه ميزان شناسايي جانوران در بين اهالي محلي زياد اطمينان بخش نيست، اما مي توان از گفته هاي آنان درباره ي مشاهده ي ببر در اين منطقه فهميد كه احتمالا پلنگ ديده اند . به دليل نبود آموزش، اگر از اهالي محلي درباره ي حيوانات موجود در منطقه سوال كنيد، آنها در پاسخ به شما مي گويند : منظورت شير و ببر و پلنگ است يا جانوران ديگر ؟ و خيلي هايشان نمي دانند كه شير و ببر اصلا نمي توانند در اين مناطق زندگي كنند و يا اصلا منقرض شده اند . اما در حد خودشان و در حد آشناييشان با جانوران، مي توان به گفته هايشان اميدوار بود . با توجه به گزارش مردم محلي، منطقه ي چشمه ناز ونك زيستگاه پلنگ است . هم چنين در غرب منطقه ي آستانه و به فاصله ي حدود ۳۰ كيلومتر، منطقه ي حفاظت شده ي سبز كوه بختياري وجود دارد كه ميان اين دو منطقه نيز كوه هاي بلند و مراتع خوبي وجود دارد . نزديك ترين منطقه ي حفاظت شده به اين ناحيه هم، همين منطقه ي سبزكوه است . ارتفاعات بخش هاي شمالي هم كم ارتفاعند كه نمي توانند محل زيست پلنگ باشند . در شرق هم ارتفاعات بلند وجود ندارد و هيچ پناهگاه حيات وحشي هم مستقر نيست . اما مي توان اين نظريه را مطرح كرد كه شايد پلنگ آستانه به دليل يافتن قلمرو يا گذر كردن از اين منطقه به سمت قلمرويش، در اين نواحي ديده شده است . البته وجود جاده ها و راه هاي ارتباطي و نيز دهستان هاي متعدد، مهاجرت ۲۰ الي ۳۰ كيلومتري پلنگ را با ترديد همراه مي سازد . شايد هم به دليل عشايري بودن منطقه و حضور گله هاي گوسفند، به اين منطقه روي آورده باشد . مي توان حدس زد كه بيشتر جانوران منطقه ي آستانه در مسيري بين اين نقطه و ارتفاعات بلند شهرستان هاي سميرم و ونك يا ارتفاعات چهارمحال و بختياري در رفت و آمد هستند . اهالي محلي هم حضور بسيار نزديك جانوران ( حتي جانوران وحشي و گوشت خوار ) را در شبها و در كنار خانه ها و مزارع گزارش مي دهند . گونه اي ديگر كه وجود آن در منطقه بعيد به نظر مي رسيد، اما با اطلاعات افراد محلي احتمال حضور آن در منطقه قوت پيدا كرد، خرس قهوه اي است . جانوري كه معمولا ارتفاعات بسيار بلند و دور از دسترس آدمي را براي زندگي انتخاب مي كند . اما اين منطقه به دليل عشايري بودن، نقطه ي بكر و دور از دسترس ندارد . اما يكي از اهالي محلي از برخورد با يك خرس بزرگ در ارتفاع ۳۰۰۰ متري منطقه خبر مي دهد . او حدود ۲ سال پيش در يكي از شبها به همراه گروهي در كوه بيتوته كرده بودند كه خرس بزرگي را مي بينند . با وجود مشاهدات و گزارش هاي افراد غير بومي و تاكيد افراد محلي به وجود خرس و پلنگ در اين منطقه، نمي توان به طور قطع حضور اين جانوران را تاييد كرد . البته نبايد هم از آن بي تفاوت عبور كنيم . اما اگر وجود پلنگ يا خرس را هم در اين منطقه نپذيريم، شهرستان دهاقان داراي گونه هاي جانوري ديگري نيز مي باشد . در ارتفاعات جنوبي گله هاي كل و بز و قوچ و ميش، هر چند بسيار كم و بسيار پراكنده، وجود دارند كه در معرض خطر هستند . هم چنين گزارش ها از وجود كوهي در منطقه ي شمالي و نزديك دهستان قمبوان حكايت مي كند كه نام آن كوه قوچ است و اين نام به دليل حضور جمعيت بالايي از اين جانور به اين كوه داده شده است . اما به گفته ي اهالي، به احتمال بسيار زياد ديگر هيچ قوچي در اين كوه زندگي نمي كند . اگر بخواهيم به ديگر پستانداران منطقه اشاره كنيم مي توانيم از خارپشت ها، گونه هاي خفاش، انواع موش، جربيل و جرد، دوپاها، تشي، خرگوش، شغال، روباه معمولي، كفتار، راسو و سمور سنگي نام ببريم . البته شايد اين منطقه ميزبان جانوراني همچون هامسترها و ول ها، خدنگ كوچك، رودك، گربه وحشي و جنگلي و گراز باشد . گفتن اين نكته حائز اهميت است كه با وجود حضور گراز در كوهستان هاي اطراف، اين منطقه شاهد حضور گراز نيست و شايد اصلا گرازي در اين ناحيه وجود نداشته باشد . همچنين حضور گربه هاي وحشي يا جنگلي از روي حدس و گمان است و احتمال حضور كاراكال در اين ناحيه بسيار بسيار كم است . چون اين منطقه به نوعي در جنوب غربي شهرستان شهرضا قرار دارد، مي توان اميد داشت كه شايد دوپاي ايراني يا همان دوپاي فيروز در اين نقطه زندگي كند . پستانداري كه تمام منطقه از آن برخوردار است و به دليل رونق دامداري و زندگي عشايري، در اين منطقه به تعداد زياد يافت مي شود، گرگ است . در ساليان گذشته با شروع نيمه هاي شب، صداي زوزه ي گرگ هايي كه در كوه هاي اطراف شهر دهاقان بودند، فضاي شهر را پر مي كرد . اين گرگ ها بدون هيچ ترسي به شهر نزديك مي شدند و حتي گاهي در اوايل صبح يا هنگام غروب، در باغ هاي شهر مشاهده مي شدند . درست است كه امروزه از تعداد آنها كاسته شده است و مانند گذشته در اطراف شهر ديده نمي شوند، اما هنوز صداي زوزه ي آنها در بعضي از شب ها و در زمان هايي كوتاه از اطراف شهر به گوش مي رسد . طبق گفته هاي عشاير و روستانشينان منطقه ي آستانه، دو گونه گرگ در اين منطقه وجود دارد كه يكي از آنها گرگ خاكستري است . اين گرگ در سراسر شهرستان پراكنده است و در مناطق كوهستاني به وفور يافت مي شود . عشاير و دامداران، زياد از اين گرگ نمي ترسند و با وجود حمله هاي اين گرگ به گله هاي دامي، مي توانند با او مقابله كنند . اما گونه ي ديگري از گرگ كه بيشتر در ارتفاعات بلند شهرستان وجود دارد، گرگ سياه است . اين گرگ كه به گفته ي اهالي محلي بزرگتر از گرگ معمولي است، بسيار شجاع و نيرومند است و حتي شب ها به آخور گوسفندان در خود دهستان حمله كرده و دو يا سه راس گوسفند را با خود مي برد . بومي ها به اين گرگ ( قورت ) مي گويند . البته امكان دارد كه اهالي كفتار را با گرگ سياه اشتباه گرفته باشند . حتي بعضي از مردمان دهستان ها، به هنگام شب، گوساله هاي خود را از ترس گرگ هاي منطقه در مكاني بسته نگهداري مي كنند . به هر حال گرگ هاي اين منطقه جمعيت به نسبت خوبي دارند و به دليل وجود دامداري در سرتاسر شهرستان، پراكندگي جامعي دارند . طعمه هاي اصلي و شايد تنها طعمه هاي گرگ ها و ديگر جانوران گوشت خوار منطقه را، دام هاي اهلي تشكيل مي دهند و عشاير منطقه بر اين باورند كه گرگ يا پلنگ با آنها كوچ مي كنند و زماني در اين منطقه حضور مي يابند كه دام هاي عشاير به عنوان منبع غذايي در دسترس باشند . و همين تعارض بين گرگ و انسان، باعث شده است كه آدميان با روش هاي گوناگون به خصوص تربيت سگ هاي گله و نگهداري تعدادي زيادي از آنها، با جديت به مقابله با گرگ يا ديگر گوشتخواران بپردازند . به دليل وجود سلاح بين عشاير و شكار بي حد و اندازه، طعمه هاي گرگ و جانوران گوشت خوار در اين منطقه بسيار كم يا حتي نابود شده اند و تنها منبع غذايي گرگ، گله هاي دام انسان هاست . به همين سبب گرگ هاي منطقه حداقل هفته اي يكبار به گله هاي گوسفند حمله مي كنند . اما باز هم به دليل نبود آگاهي، عشاير به شكار سم داران و ديگر جانوران طعمه ي گوشت خواران، ادامه مي دهند . اما به غير از گرگ، پستانداران ديگري را نيز مي توان در داخل يا اطراف شهر دهاقان به وفور پيدا كرد . در باغات و يا خانه هاي قديمي، هر كجا كه محلي براي مخفي شدن وجود داشته باشد، محل حضور خفاش هاست . جانوراني همچون خارپشت، موش، خرگوش، شغال، روباه معمولي، سمور و يا در برخي اوقات كفتارها را هم مي توان در باغات يا اطراف شهر مشاهده كرد . ديده شدن خارهاي تشي در باغات اين شهرستان مسئله اي عادي است كه حضور اين جانور كاملا شب فعال را اثبات مي كند . بيشتر پرندگان منطقه ي دهاقان، پرندگان كوچك جثه هستند . در اكثر مناطق شهرستان پرندگاني چون كبك، تيهو، مرغ حق، جغد كوچك، شانه به سر، خانواده ي سبزقباييان، گونه هاي داركوب، چكاوكان، پرستوها، دم جنبانكيان، بلبلان، سينه سرخ، توكاييان، سهره ييان، گنجشك ها، سار، زاغي، زاغ هاي نوك سرخ و نوك زرد و كلاغيان را مي توان مشاهده كرد . اين پرندگان حتي در باغات و بيشه هاي منطقه نيز يافت مي شوند و هنوز هم در طول روز صداي ضربات پي در پي داركوب از باغات اين شهر شنيده مي شود و صداي مرغ حق در اكثر نقاط شهرستان، نواي آشناي شبهاست . در اين منطقه حضور شاه بوف هم دور از انتظار نيست . شايد پرندگاني چون مرغ مينا و هوبره ييان هم در اين نواحي وجود داشته باشند كه البته حضور هوبره ييان كمي غيرممكن به نظر مي رسد . اما وجود پرندگان بزرگي مانند خانواده ي قوشيان، عقاب ها، سارگپه ها و شاهينيان در اين منطقه و حتي ارتفاعات بلند آن، داراي ابهام است و گزارشي هم از حضور اين پرندگان در اين ناحيه وجود ندارد . اميدواريم با پيگيري هاي بيشتر از حضور يا عدم حضور اين پرندگان در اين ناحيه مطلع شويم . ولي نكته اي جالب كه خبرگزاري فارس به آن اشاره كرده است اين است كه كوچكترين پرنده ي جهان كه نوعي شهدخوار است در منطقه ي اردسته ي دهاقان يافت شده است . البته اين خبر فقط از درگاه اين خبرگزاري انتشار يافت و هنوز سند محكمي براي آن وجود ندارد . از دوزيستان منطقه مي توان به تعداد زياد قورباغه هاي مردابي و وزغ هاي رنگارنگ اشاره كرد كه طعمه هاي خوبي براي جانوراني همچون روباه و شغال به حساب مي آيند . اما اين منطقه به دليل نبود شكارچيان طبيعي، داراي جمعيت بسيار بالايي از آگاماها، گكوها، مارمولك ها، لاسرتاها، ارمياس و در كل خزندگان است . شما مي توانيد در ارتفاعات مختلف شهرستان انواع آگاماها و مارمولك ها را با چشم خود ببينيد . جمعيت بسيار زيادي نيز از لاك پشت هاي مهميزدار در باغات و كوهستان هاي اين شهرستان وجود دارد . انواع مارهاي سمي و غيرسمي مانند مارهاي كرمي شكل، كورمار، مار پلنگي، تيرمار، گرزه مار و … در خود شهر دهاقان يا در ارتفاعات بلند جنوبي يافت مي شوند . شايد علت تعداد زياد اين جانداران نبود پرندگان شكاري در اين منطقه است . به دليل حضور عشاير، اغلب جانوران اين منطقه شب گرد و شب شكارند و ديدن آنها در روز كار نسبتا سختي است . باز هم اشاره به اين نكته واجب است كه مسلح بودن عشاير منطقه باعث شده است كه حيات وحش آن آسيب ببيند و در اكثر نقاط كوه ها، پوكه هاي خالي را مشاهده مي كنيد كه نشان از شكار زياد در اين منطقه است . حتي در بين دهستان هاي منطقه ي وردشت خانه هايي وجود دارند كه ديوارهاي اتاقشان با سرهاي جانوران اين منطقه به خصوص قوچ و ميش پر شده است . اما با وجود اين ناآگاهي ها، هنوز هم حيات وحش اين منطقه پتانسيل بازگشت به دوران باشكوهش را دارد . شما مي توانيد با گشتي يكي دو ساعته در كوه هاي شهرستان، دسته هاي بزرگ كبك و تيهو، انواع گوناگون خرگوش و سنگ هاي متحرك كه همان لاك پشت ها هستند را مشاهده كنيد . اميد است كه مسئولان مربوطه با يك تصميم گيري درست و به موقع و عملكردي سريع از تخريب بيش از حد طبيعت و حيات وحش شهرستان دهاقان جلوگيري به عمل بياورند . البته توكل ما بر خداست كه خودش حافظ خلقت خويش است . ( تمامي مطالبي كه در اين نوشته راجع به حيوانات شهرستان گفته شد، از طريق مستندها، شواهد، گزارش افراد بومي و غيربومي و احتمال ها بوده است . ) گلها و گیاهان

گلسرخ در دهاقان بوفور چه در منازل وچه درمزارع یافت میشده که متاسفانه در حال حاظر رو به کاستی است. گل رز دهاقان در رنگهاي مختلف شهرت دارد(خصوصا نوع گلخانه اي آن) گل نسترن(خوشه اي رونده) بن گل (پايه گلسرخ)اهلي در خانه ها و باغها وبصورت وحشي در صحراها زياد است گل لاله در رنگهاي سفيد،زرد و صورتي در مزارع وصحرا ها(خود رو)در اوايل بهار ظاهر ميشود گل لاله سرنکون دهاقان معروفيت دارد (در صحرا ها و كوهستانهاي اطراف) گل حسرت در انواع سفيد وصورتي بصورت وحشي در اواخر پائيزاز زمين سر ميزند و شباهتي بگل زعفران دارد سنبله بصورت وحشي در اوايل بهار سر ميزند گل زنبق بصورت اهلي در باغچه ها وبصورت وحشي در صحرا هاوجود دارد گل ختمي در انواع سفيد، صورتي،قرمز در مزارع وصحرابطور خودرو ميرويد وچند ساله است ومصرف داروئي دارد گل گاوزبان بصورت خودرو در باغها وبيابان ميرويدومصرف داروئي دارد نوعي از خانواده گل داوودي زرد دراوايل بهار در كنار جويبارها وچشمه ها ميرويد گل ارونه در صحراها ميرويد گل كلاسيربصورت سنبله اي بنفش وچتري سفيددر مزارع و صحراها بوفور يافت ميشود گل موسير بصورت وحشي در صحراها وكوهستانهاميرويد گل خبازي(پنيرك ويا ماميران)مصرف داروئي دارد گل بومادران به رنگ زرد و بوي خاصي داردو مصرف داروئي_ رويش خودرو دارددر صحراها وباغهايافت ميشود گياهان” آويشن در دونوع زيره اي وشيرازي در كوهستانها و بيابانها ميرويدمعطر وطعم دهنده است طرپه(ترشك )بصورت خودروميرويد ودر تهيه آشها وسوپها مصرف ميشود

الودگی های ریست محيطي

ریزش فاضلابهای شهری به قناتهاي قديمي (مانند قناتهاي حسين آباد وقلقله)و جويهاي آب کشاورزي و رودخانه و جاري شدن آن در سطح وسيعي از زمينهاي کشاورزي. نتيجه: آلوده شدن زمينهاي کشاورزي و آبهاي تحت الارضي و تخريب باغات و خشكيدن درختان چندين ساله (گردو و گلابي و غيره) و بروز امراض صعب العلاج به واسطه ي استفاده از آب و هواي آلوده و محصولات كشاورزي آلوده. علاوه بر خشكسالي، حفر بي رويه ي چاه هاي عميق. نتيجه:اتلاف غير اصولي و پايين رفتن سطح منابع آبهاي زيرزميني و خشكيدن قناتها و چشمه سارهاي قديمي (قنات لورك يا قلعه نوي و چشمه ي بزرگ زينعلي و غيره) پيشنهاد: اولويت دادن به لوله كشي شبكه فاضلابهاي شهري. اطلاع رساني در زمينه هاي لازم وايجاد جلسات متعدد كارشناسي و انتشار آگاهيهاي رسانه اي در سطح شهرستان.